McPhail konsidera katak, investimentu ne’e fundamental tebes ba dezenvolvimentu nasaun nian iha tempu oin mai, no promete katak, ne’e sei fornese koneksaun internet ho kualidade aas no lais. Empreza ne’e mós mak konekta Indonézia ba Singapura liuhós kabu submarinu.
“We are also committed to invest 20 million of U$ to this project over the cost for the next five years to support the broadband development in Timor – Leste,” promete McPhail liuhósi nia diskursu iha Timor Plaza – Dili, Segunda (19/03).
“So basically internet connection would be transform”.
Iha fatin hanesan, primeiru – ministru jestaun Mari Alkatiri hatete, iha tinan 2011, primeiru – ministru Kay Rala Xanana Gusmão lori Planu Estratejiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN) hodi hetan aprovasaun hosi Parlamentu Nasionál. PEDN ne’e nu’udar planu ne’ebé izola Timor – Leste hosi mundu internasional.
Iha tinan 2011, primeiru – ministru Kay Rala Xanana Gusmão lori ba Parlamentu no husu aprovasaun ba Planu Estratejiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN). Hosi tinan 2011 to’o tinan 2018, halo ona tinan hitu. Planu ne’e inklui mós atu rompe izolamentu Timor – Leste nian ba mundu.
“Ha’u nia prinsipiu ida mak izolamentu ho dezenvolvimentu la kaben ba malu, atu lori dezenvolvimentu tenke rompe, no ohin loron iha mundu globalizadu, izolamentu ne’ebé halo ita ki’ak liu mak komunikasaun. Se komunikasaun laiha kualidade, sai karun, tanba fonte fornesementu karu,” hatete Alkatiri.
Tanba ne’e, Alkatiri hatutan, governu konstitusional ba dahitu fó prioriedade absoluta ba investimentu ida ne’e. Atu fulan ne’en ka fulan hitu tan ita iha ona broadband fiber optika, ho kabu submarinu hodi bele aselera komunikasaun, maibé hatun folin ba komunikasaun tomak.
Entretantu, Vise-Ministru Dezenvolvimentu ba Transporte no Komunikasaun, Inácio Freitas Moreira katak, investimentu ba kabu submarinu ne’ebé halo hosi empreza Moratelin ho TELIN nu’udar investimentu puru, no proposta ne’ebé aprezenta ba governu liuhósi aprezentasaun Konsellu Ministru ho hanoin atu halo investimentu puru, fó golden share to’o pursentu 30.
“Ita bele sente rede internet ne’ebé oras ne’e ita uja ita bele dehan kualidade no kapasidade seidauk naton. Liliu kustu ne’ebé a’as tebes, tanba rede internet ne’e mai hosi satelite,” esplika Moreira.
Eis deputadu FRETILIN ne’e hatutan, ho mundu globalizasaun ohin loron nian, tuir Inácio katak Timor – Leste tenke adapta a’an no bele tuir modernizasaun nian, tanba nesesidade dezenvolvimentu ekonómia iha Timor – Leste.
“Ha’u fiar no garante katak investimentu ida ne’e Timor – Leste sei hetan benefisiu boot, tanba sei iha redusaun boot ba kustu internet ba 400% kompara ho internet ohin loron”.
“Sei uja mós banda larga ne’ebé boot tuir nesesidade nasaun nian, no garante kualidade ne’ebé di’ak liu”.
Moreira, aprezenta projetu investimentu privadu nian ba instalasaun fiu-tasi okos fibra ótika nian husi Atambua mai Dili no husi Alor mai Dili, ne’ebé buka atu promove asesu no fornesimentu ba servisu internét banda larga iha munisípiu sira hotu, inklui Oe – Kusi Ambeno, hanesan pasu importante ida ba dezenvolvimentu sósiu – ekonómiku Timor – Leste nian.
Nia aprezenta projetu investimentu ne’e ba Konsellu Ministru sira iha loron 21 Fevereiru 2018. (Oki)
