Print this page

MNEK vs SEFOPE (parte 1) Prosesu Haruka Trabaladór ba Australia ne'ebé Falun Interese

By February 08, 2020 3633
Timoroan sira serbisu hela iha to'os ida iha Werreby Victoria, Australia tinan kotuk (17/12) Timoroan sira serbisu hela iha to'os ida iha Werreby Victoria, Australia tinan kotuk (17/12) Foto Suplai

 

Tempotimor (Dili)-Demanda merkadu serbisu iha Australia boot tebes. Kuota ne'ebé Australia oferese ba Timor Leste kada tinan hamutuk trabaladór na'in rihun 2 resin. Maibé, to'o ohin loron governu Timor Leste seidauk konsege priense kouta refere.

Tuir dadus iha tinan 2012 no 2013, governu TL haruka de'it trabaladór la to'o na'in 50. Tinan 2012 haruka na'in 12 no tinan 2013 na'in 35.

Númeru ne'e hahú sa'e iha tinan 2014 ba atus resin no konsege sa'e to'o rihun ida resin iha tinan 2018 no 2019.

Iha tinan 2015 governu haruka trabaladór na'in 131, tinan 2016 na'in 161, tinan 2017 na'in 682, tinan 2018 na'in 1.421, no tinan 2019 sa'e ba na'in 1.652.

Kestaun ne'ebé sai preokupasaun no hamosu pergunta mak tanba sa governu Timor Leste, liu-liu Sekretariu Estadu Formasaun Profesional no Empregu (SEFOPE) la konsege priense kouta ne'ebé Australia oferese?

Iha deskonfiansa balun katak mosu konflitu entre Ministériu Negosiu Estranjeiru (MNEK) no SEFOPE ba prosesu rekrutamentu trabaladór sira. Desizaun SEFOPE hodi muda sistema rekrutamentu hamosu "tensaun" entre SEFOPE ho MNEK, liu-liu entre funsionariu sira iha embaixada TL iha Canberra Australia ho adidu Trabaladór TL no nia ekipa.

Atu hatene klean liu tan problema hirak ne'ebé durante ne'e falun metin iha prosesu haruka trabaladór sira ba Australia, Tempotimor.com (TT.com) halo intervista ho Adido Trabaladór Timor Leste ba Australia, Antonio Armindo (AA).

 

TT.com: Señor Adido, bele esplika prosesu inisiu haruka trabaladór ba Australia no total númeru trabaladór Timor-oan iha Australia.

AA: Programa ida ne'e hahú iha tinan 2012 ho setor rua mak hanesan setor Hortikultura no Ospitalidade. Iha tinan 2012 ita mobiliza de'it trabaladór na'in 12. Tinan 2013 aumenta ba na'in 35, tinan 2014 sa'e ba na'in 131, tinan 2015 na'in 161, 2016 na'in 298, 2017 na'in 782, 2018 na'in 1.421, no tinan 2019 sa'e ba na'in 1.652. Husi total númeru trabaladór iha tinan 2019, mane iha na'in 1.217 no feto na'in 435 ne'ebé fahe ba setor Hortikultura na'in 1.597, no Ospitalidade na'in 55.

Iha 2019 iha mós trabaladór na'in 42 mak tuir programa Pasific Labour Scheme (PLS) ne'ebé serbisu ho durasaun tempu tinan tolu. Trabaladór sira ne'e fahe ba The meat Field ba Meat Processing na'in 25 iha Melborune, Bulmer Farms na'in 15 iha Melbourne, Hillwood Berries na'in 1 iha Tasmania, no Borwn Dog – Fishery na'in 2 iha Melbourne.

Nune'e, total trabaladór Timor-oan ne'ebé ba serbisu ona iha Australia dezde tinan 2012 to'o 2019 hamutuk na'in 4.492. Tuir estimasaun, se trabaladór ida loron ida manan dollar $5, tinan hitu nia laran ne'e ema ida hetan dollar $22,460.000

Iha tinan 2018 no 2019 osan ne'ebé lori mai Timor Leste barak liu kompara ho tinan 6 liu ba.

Iha tinan neen liu ba, númeru trabaladór ba setor Ospitalidade la sa'e, maibé iha tinan 2019 sa'e no aumenta tan ajensia foun ida naran Water Fresh Accommodation iha Oeste Australia.

 

TT.com: Iha ema balun deskonfia katak ita-boot sobu prosesu rekrutamente ne'ebé la'o di'ak ona.

AA: Iha pasadu atu halo rekrutamentu ajensia sira komunika ho funsionariu embaixada TL iha Canberra hodi halo rekrutamentu. Funsionariu sira ne'e mak halo rekrutamente direitamente sein envolve SEFOPE. Dala-barak balun mai mesmesak iha Timor Leste no bandu funsionariu SEFOPE atu envolve iha prosesu rekrutamentu. Funsionariu SEFOPE iha Departamentu Esterior Bekora so simu de'it dokumentus maibé baze de dadus no buat hotu halo iha Canberra.

Maibé, iha tinan 2019 ita halo mudansa. Bainhira ajensia hakarak halo rekrutamentu ba trabaladór foun tenke manda ona nia planu rekrutamentu no kriteria ba adidu trabaladór fulan rua (2) antes hafoin adidu komunika ba Diresaun Empregu Esterior SEFOPE hafoin bele prepara trabaladór hodi oferese ba ajensia.

Iha SEFOPE iha baze dadus ne'ebé bolu Work Ready Pool, ida ne'e sei sei haruka ba ajensia no ajensia mak halo selesaun hafoin haruka fali ba SEFOPE inklui data no tempu atu intervista nune'e SEFOPE bele komunika ho trabalador sira ne'ebé mak shortlisted ona hodi prepara tuir fali teste fiziku dala ida tan ka interviu de'it.

Hafoin intervista mak ajensia deside see mak liu, see mak la liu. Kuandu sira ne'ebé mak liu ajensia fó naran mai par ita kontaktu sira hodi hahú prosesu administrasaun, hafoin buat hotu di'ak ona sira sei asina kontratu ho SEFOPE no ikus mai haruka ba Australia.

Ida seluk, se ajensia hakarak rekruta fila fali trabaladór balun ne'ebé molok ne'e ba serbisu ona iha Australia, sira halo planu rekrutamentu no manda naran husi trabaladór mai adidu, hafoin adidu manda ba Diresaun Esterior SEFOPE hodi komunika ho trabaladór refere, hafoin hala'o fila fali prosesu administrasaun molok haruka fali ba Australia.

 

TT.com: Ema balun kestiona ita-boot muda hotu serbisu laboral husi embaixada TL iha Canberra ba Darwin no mai Dili, bele fó razaun mudansa ne'e.

AA: SEFOPE nia planu ne'e laos muda mai Darwin de'it maibé muda mai SEFOPE Dili tanba fasil liu hodi kontrola. 

Hanesan ita hatene katak tuir Lei organiku artigu 15 alineia 1 dehan "SEFOPE ninia Diresaun Nasional Empregu Esterior mak halo promosaun no kolokasaun trabaladór sira ba serbisu iha rai li'ur".

Adidu sira uluk, koloka iha Canberra maibé sira tetu ba dehan di'ak liu iha Darwin de'it tanba Darwin mak dalan boot tama-sai, entaun sira muda adidu ba Darwin. Kuandu adidu muda mai Darwin jatamente serbisu tenke muda mai Darwin atu nune ita labele serbisu ne'e talin naruk, husi Dili ba staf lokal iha Canberra pois Canberra mai adidu iha Darwin ne'e bele halo komplikadu demais.

Agora, tanba sa mak SEFOPE deside tenke lori fali baze dadus mak SEFOPE ninia Diresaun Nasional Empregu Esterior? tanba dezde uluk serbisu Diresaun ida ne'e nian halo hotu iha Canberra maibe Diresaun ne'e eziste iha Dili ho ninia funsionariu sira kompletu. Dezde uluk rekretumentu trabaladór halo direita husi staf lokal Embaixada nian nein atu envolve funsionariu Diresaun Esterior nian hodi rezulta problema no konfuzaun barak.

Dala-barak staf lokal mai halo rekrutamentu iha Dili no bandu funsionariu SEFOPE nian tuir sira, funsionariu sira la hatene atu halo vistu trabaladór nian tanba nunka hanorin, no funsionariu sira nein komprende prosesu sira ne'e tomak tanba buat hotu halo iha Canbera.

SEFOPE deside lori baze dadus, viza, no serbisu tomak tanba haree ba ninia sustentabilidade laiha tanba kuandu kontinua mantein iha Canberra kuandu staf lokal Embaixada laiha rezulta, problema ona tanba funsionariu sira iha Diresaun Nasional Empregu Esterior labele kontinua serbisu hotu tanba sira nunka envolve iha serbisu tomak.

Ezemplu hanesan iha fulan Novembru nia laran ita iha problema ida trabalador na'in 18 ne'ebé mak atu ba Sundroop Adelaide tarde tanba problema bilete aviaun, depois duun-malu sala ba-mai entre Diresaun Nasional Empregu Exterior ho Embaixada, entaun SEFOPE ninia Diretór Jeral foti inisiativa deve ema nia bilete ho montante $20.000 resin hodi haruka trabalador sira ba Australia no foin dadauk ne'e mak SEFOPE selu.

Tanba buat hirak ne'e hotu mak SEFOPE deside lori serbisu tomak laboral nia fila fali ba nia fatin atu nune'e SEFOPE toma risku rasik, saida de'it mak akontese SEFOPE rasik resposabiliza do que di'ak nee ita hotu nian kuandu aat duun ba SEFOPE.

Desizaun ida ne'e la'os adidu mak halo maibé adidu so implementa politika ne'ebé mak SEFOPE iha, orientasaun husi SEFOPE sein fó fatin ba ema seluk par intervein. Maibé adidu ho nia ekipa no SEFOPE kontinua serbisu hamutuk ho Embaixada TL iha Canberra par bele tau-matan ba trablador sira iha Australia no mós hamutuk hodi hasa'e númeru trabaladór.

Rate this item
(3 votes)
Last modified on Saturday, 08 February 2020 18:22
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com

Related items