Print this page

Avó Elsa iha Kiak nia Hiti, Mehi ba Moris Di’ak iha Mundu Seluk

Avo Elsa Amaral Guterres, hala'o hela atividade fila liman Avo Elsa Amaral Guterres, hala'o hela atividade fila liman Foto Tempo Timor

Tempotimor (Dili)-Hakat bé todan leno sai husi nia kulit bé hahú namkurut. Moruk no todan moris nia hanorin ona buat lubuk ba nia. Pasensia sai xave hodi lori nia hakat to’o ohin loron. Sakrifisiu bé nia halo labele sukat ho osan-mean. Kontribuisaun ne’ebé nia fó sei la selu kotu ho osan tahan.

Nia sei hamriik metin atu bele haree netik nia oan sira sai boot. Biar kuran belit metin nia liman, maske hamlaha hafuhu hela nia hakat. Laiha lia-fuan rende. Nia reziste nafatin hasoru realidade moruk husi tempu ba tempu.

Elsa Amaral Guterres, hakat liu ona dezafiu lubuk ida. Nia tenke esforsu mesmesak hodi tau-matan ba nia oan na’in neen bainhira nia kaben, Fransisco Miguel, fila ba Maromak nia Kadunan iha tinan 1980.

Hafoin nia kaben husik mundu ne’e no mosu ameasa oioin husi militar Indonezia, Elsa deside hodi lori nia oan mane na’in 4 no oan feto na’in 2, mai Dili hodi hahú moris foun. Esperansa ba moris ne’ebé di’ak liu lori nia hakat mai iha kapital Dili.

"Ha’u husi Vikeke mai Dili ne'e tanba ami rona tiha ona novidade ema buka FRETILIN atu oho hotu, entaun ami mai Dili iha 1980 no iha 1983 ha’u-nia familia sira barak mate hotu iha akontesimentu Kraras,” Avó Elsa lembra sofrimentu ne’ebé nia hetan durante okupasaun Indonezia.

 

VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE

 

Maibé, realidade ne’ebé iha la hanesan ho buat ne’ebé nia hanoin. Moris iha Dili la fó mudansa ba ninia vida, sa tan nia tenke mesmesak tau-matan ba nia oan na’in 6.

"Uluk ha’u-nia laen sei moris sente di’ak uitoan, maibé nia mate tiha sente terus,” nia hatete.

Atu bele aguenta, Elsa hahú halo negosiu  fa'an fore-rai, la’os de’it iha kapital Dili maibé mós to’o iha munisipiu sira seluk.

“Uluk tempu Indonezia ha’u la'o to'o Likisa no Ermera hodi fa’an fore-rai.”

Maske preokupa ho vida familia nian, maibé Elsa mós la haluha ninia obrigasaun nu’udar buibere. Nia mós kontribui iha frente klandestina.

Hafoin Timor-Leste hetan independensia, Elsa sei kontinua nafatin ninia atividade negosiu. Maske nia iha oportunidade atu trata dokumentu hodi bele hetan osan veteranus nian, maibé Elsa hili atu la simu.

"Terseira idade ha’u hetan, maibé klandestina no veteranus ha’u la hetan. Ha’u atu urus surat mais ha’u hanoin fali, ha’u-nia inan-aman mate, ha’u labele fa'an fali sira hodi sosa osan, veteranus ha’u halo hanesan sakrifisiu ba joven no ha’u-nia rain, ohin loron bele la hetan di’ak maibé aban-bainrua ba fali mundu seluk hetan osan mean ida di’ak," dehan Elsa ho oin-midar.

Sakrifisiu lubuk ne’ebé Elsa halo durante tinan naruk nia laran halo nia sai inan ne’ebé forsa hodi akompaña nia oan sira to’o boot no idaidak forma ona familia.

Vida moris ne’ebé defisil halo Elsa la konsege haruka nia oan sira hala’o estudu to’o nivel ne’ebé boot liu. Nia oan balun konsege remata eskola Sekundaria no balun la konsege remata.

Maske nia oan sira boot hotu ona, maibé Elsa lakohi tuur hodi tane liman de’it, tanba nia mós komprende nia oan sira ninia situasaun. Ho nune’e, Elsa kontinua ninia atividade negosiu hodi bele hetan netik osan.

Moris ne’ebé defisil sai defisil liu tan bainhira estadu Timor-Leste aplika Estadu Emerjensia ba prevensaun virus Corona.

Impelementasaun EE durante fulan rua fó duni impaktu boot ba Elsa nia moris, tanba nia oan mane sira ne’ebé serbisu depende ba ema bolu tenke tuur iha uma de’it, no Elsa fila fali ba ninia knar uluk “tau-matan ba nia oan sira”.

Maske sente triste, maibé Elsa komprende mós ho situasaun relasiona ho Corona Virus Deasses 2019 (Covid-19) ne’ebé ameasa umanidade nia moris. Tan ne’e, nia ho nia familia tenke aguenta to’o situasaun normal fila fali.

"Hahan atu di’ak ou aat ita nian, hahan uitoan ka barak iha ona bikan laran labele fó fila, hakarak ka lakohi ita tenke han buat ne'ebé ita hetan," dehan nia.

Maske triste ho nia vida moris ne’ebé to’o ohin loron laiha mudansa, maibé Elsa fiar katak iha tempu seluk no iha mundu seluk nia sei hetan moris ne’ebé di’ak liu.

"Ohin loron ema ne'ebé di’ak, di’ak ba nafatin no ita ne'ebé kiak, kiak ba nafatin. Ha’u bele terus iha mundu rai klaran, maibé abanbainrua bele kontente iha mundu seluk."

Rate this item
(0 votes)
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com

Related items