"Agora, ita tama hela iha prosesu preparasaun ai-oan, kria viveirus, entaun agora dadauk ne'e ekipa husi diresaun nasional jestaun das florestas e baçias hidograficas e área Mangais, liuhusi departamentu reflorestasaun, ami prepara hela ai-oan, e prosesu agora dadauk ne'e, ita fahe ona ita-nia materiál sira, liliu ba ita-nia sentru viveirus sira hanesan iha Maubara Likisá, depois viveiru permanente unidade tolu, ne'ebé mak iha Manufahi, Lautein, Vikeke, nomós viveirus komunitária hamutuk unidade 40", informa Diretór Nasionál Gestăo das Florestas Bacias Hidrográficas e Área Mangais (GFBHAM), Adalfredo do Rosário Ferreira, ba www.tempotimor.com, iha kna'ar fatin Vera Cruz, sesta (10/09).
Maske iha inísiu fulan-setembru ne'e, udan komesa akontese ona iha munisípiu sira, maibé seidauk fó sinál atu hahú fali époka foun ida ba kuda ai nian.
"Entaun, agora dadauk ne'e ita-nia ekipa iha hela kampu, sira fahe hela polibeck, sira fahe hela fini, depois sira akompaña fó asisténsia téknika nian para pelumenus, fulan ida ou rua tan, ita nia proposta orsamentu ba produsaun ai-oan nian ne'e sai ona, ita bele halo ona atividade", dehan nia.
Maibé maioria viveiru sira ne'e ema halo ona, ema dehan "tagur benih" ona, hein katak proposta agora iha trimestre terseiru nomós kuatru nian ne'e, pelumenus bele hetan ona orsamentu atubele kontinua ho atividade hakiak ai-oan.
Ai-oan hirak sei distribui ho gratuitamentu ba komunidade sira ne'ebé iha interese hakarak duni kuda tuir nesesidade, maibé nafatin hetan kontrola husi ekipa téknika jestaun hidrográfias nian.
Iha ne'e mós sempre liuhusi serimónia lansamentu ida iha loron 13 fulan-janeiru tinan 2022, hodi komemora mós loron floresta ninian.
"Mekanizmu hanesan baibain, pedidu hato'o husi rekerente ou to'os na'in sira, hatama mai iha departamentu, depois ami verifika tiha. Liliu hanesan ne'e, ai-oan sira ne'e ema hatama pedidu mai ita tenke fornese kedas, la'e. Ita tenke mós haree lai sira-nia luan área ne'e, sira talvez husu to'o mais de 500 pes, entaun ita tenke haree ninia rai ne'e, rai seguru ka la'e", esplika nia.
Iha kritériu mak tenke rega iha tempu bailoron, nomós tenke halo lutu, bainhira kuda iha komunidade sira-nia to'os, tanba lakohi ai-oan ne'ebé mak komunidade sira foti estraga fali.
"Seluk, fali, ami hanoin katak, tanba ai-oan ne'e hanesan folin, husi osan estadu nian, osan povu nian, entaun ami lakohi para ai-poan sira ne'e ita fó tiha gratuitu, mais iha kotuk ema business fali ho ai-oan sira. Ida ne'e mós ami ladun "satisfas", dehan nia.
Kada tinan, Diresaun Nasionál ba Gestăo das Florestas Bacias Hidrográficas e Área Mangais (GFBHAM) sempre produz ai-oan hamutuk millaun ida (satu juta pohon) hodi fahe ba komunidade sira tuir nesesidade. (*)