Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Istoria Trabaladór Timor-oan iha Australia: “Ajensia Supa Ami, Embaixada Suta Ami”

Timoroan ida ne'ebe serbisu hela iha to'os iha Australia Timoroan ida ne'ebe serbisu hela iha to'os iha Australia Foto suplai

Tempotimor, DILI-Programa Sekretariu Estadu Formasaun Profisional no Empregu (SEFOPE) hodi haruka trabaladór Timor-oan ba rai li’ur nu’udar programa ne’ebé pozitivu, maibé, iha ajensia balun ne’ebé deskonfia supa trabaladór sira. Ajensia ne’e la oferese salariu bazeia ba kontratu ne’ebé trabaladór sira asina ona.

Bainhira trabaladór sira ne’e koko atu buka netik protesaun husi embaixada Timor Leste iha Australia, la’os protesaun mak sira hetan, tanba reprezentante embaixada ne’ebé ba hasoru sira defende fila fali ajensia ne’ebé supa ona Timor-oan sira.

Trabaladór Timor-oan ida, bolu de’it Maubere (laos naran loos), konta sai nia esperensia bainhira serbisu iha Australia no hasoru explorasaun husi ajensia balun.

Iha tinan 2012, Maubere ne’ebé hakarak muda nia vida moris, deside hodi partisipa iha konkursu ne’ebé SEFOPE loke atu rekruta trabaladór Timor-oan hodi ba serbisu iha Australia.

Prosesu ne’e la fasil, tanba Maubere tenke hein durante tinan hitu (7) mak foin hetan oportunidade. Iha tinan 2019, Maubere hetan kontaktu husi SEFOPE katak nia hetan kontratu husi ajensia balun atu tuir Seasonal Worker Program (SWP) iha Australia.

Ho laran ksolok, joven ne’e mós hahú tuir prosesu no ikus mai asina duni kontratu ho ajensia ne’ebé sei lori nia ba serbisu iha Australia.

Iha kontratu ne’ebé asina hakerek klaru katak bainhira nia ba serbisu iha Australia, nia sei manan osan kada oras.

“Ha’u asina kontratu, iha altura ne’ebá SEFOPE esplika ba ami katak ba serbisu iha (Australia) ne'ebá regra serbisu nian mak la'o hanesan ne'e i kada oras ita manan hanesan ne'e,” Maubere hatete liu husi intervista ho Tempotimor.com foin lalais.

Maibé, realidade sees husi buat ne’ebé parte SEFOPE esplika no la tuir kontratu ne’ebé Maubere ho nia kolega na’in 14 sira seluk asina ona.

“Iha momentu ami asina kontratu hatete katak kada oras ami manan $26.35 sentavus maibé, ba fali iha ne'ebá (Australia) sura fali kilograma,” dehan Maubere.

Nia esplika, bainhira to’o iha Australia, sira hetan esplikasaun katak sira-nia osan sei sura bazeia ba kilograma ne’ebé sira produs. Kada kilograma sei selu ho dollar $4 Australia.

Maubere nia hakfodak la to’o ne’e de’it, iha buat seluk mós halo nia hakfodak. Bainhira nia simu salariu la tuir serbisu ne’ebé nia halo.

“Kuandu ami-nia osan tama, dala-ruma sira (ajensia) ko'a ami-nia osan $150 ka $120. Ba dala uluk ami sei tolera tanba hanoin dala-ruma iha failansu ka dezintendimentu balun, mais ida ne'e beibeik ona,” nia hatete.

Nia dehan, loron ida sira bele produs 40 to’o 50 boks, boks ida ho todan kilograma ida. Signifika, iha semana ida nia laran sira bele simu osan $1.120 to’o $1.400. Maibé, realidade montante osan ne’ebé sira simu kada semana la to’o númeru refere.

“Kuandu ami simu osan, ami-nia osan kontinua menus hela dei't.  Ami na’in 15 balun lakon $115, balun lakon $120, no balun tan lakon $150. Se sura hamutuk ne’e osan boot ona,” Maubere lamenta.

Bainhira sira konfirma kestaun ne’e ho ajensia, parte ajensia hataan katak iha failansu teknika iha parte finansas, ho nune’e trabaladór sira mós simu. Maibé, liu tiha semana ida kazu ne’e mosu fila fali.

Realidade ne’e halo Maubere ho nia kolega sira la satisfas. Maske nune’e, sira sente hakfodak liu tan bainhira simu informasaun husi toos-nain sira katak bazeia ba sira-nia negosiasaun ho ajensia, kada trabaladór ida sei selu $8 ba kada kilograma ne’ebé trabaladór ne’e produs.

“Ami rona informasaun husi toos-nain katak fó ba ami ne'e kilograma ida $8, mais ami simu husi ajensia $4 de'it”.

Aleinde ne’e, Maubere ho nia kolega sira mós hasoru problema seluk mak ajensia ne’ebé ko’a osan ba taxa no problema hela fatin.

“Taxa mós sira ko'a maka’as liu ba ami, kona-ba taxa ne'e normal tanba tuir lei Australia nian, ba uma ne'e mak ami sente ko'a maka’as liu, tanba iha ne’ebá sira fó coby house ida ho kama haat, kama ida selu $150 kada semana.”

“Ami sente ne'e todan tebes tanba ne'e karun ba ami, serbisu iha ne'ebá semana ida ezemplu ami simu $800, entaun ko'a $500 ba uma, taxa, medical, karreta, no ba buat barak, ami kala simu dei't $300 ou $400 resin,” dehan nia.

Maubere hatete, nia parte informa ona situasaun ne’ebé sira hasoru ba Embaixador Timor Leste iha Australia maibé husi parte embaixada husu atu sira hein de’it adidu ida ne’ebé sei kontaktu ho sira atu hatene sira-nia porblema no buka meius atu rezolve.

Hafoin hein kleur, embaixada TL haruka nia ema ida hodi kontaktu ho trabaladór sira, maibé lamentavel tebes tanba reprezentante embaixada TL ne’e defende fila fali ajensia la’os trabaladór sira.

“Ha’u rasik mak dehan ba Señora ne’e katak “ami-nia estadu mak selu ita-boot, la'os ajensia ka governu Australia mak selu ita-boot ne'ebé ita boot hakarak koalia ka foti desizaun ne'e tenke iha klaran, ami hakarak problema ne'e koalia halo loos labele koalia liu husi de'it telefone maibé, ami hakarak mai oin mak ita koalia de'it par (atu hatene) buat ne'e loos iha ne'ebé no sala ne'e iha ne'ebé.”

“Maibé señora ne’e dehan ba ami katak “imi hakarak mai serbisu iha Australia ne'e serbisu mak hanesan ne'e ona”,” Maubere konta tuir.

Ho esperensia ne’e, Maubere husu ba governu atu tenke halo komunikasaun di’ak ho ajensia sira molok trabaladór sira asina kontratu tenke esplika klaru regra husi ajensia ne’e no valor osan ne’ebé trabaladór sira simu bazeia ba saida no hira atu bele evita mosu problema hanesan iha futuru.

Rate this item
(8 votes)
Last modified on Saturday, 11 January 2020 22:43
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« April 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30          

Tempo Timor Networks

Online Counter