“Primeiru ha’u husu deskulpa tanba horisehik sira mai ne’e sira la husu dehan sira mai ne’e tékniku sira ne’e atu la’o halo nusa-nusa ne’e soke tékniku sira mai ne’e kan ha’u hatene sira mai ne’e iha primeira faze ne’e de’it, tanba ida ne’e mak ha’u tenke fó informasaun ne’e tuir ha’u hatene”, esplika nia iha Sede Suku Bekora, segunda (31/01).
Haree ba publikasaun notísia husi mídia online www.hatutan.com ne’ebé fó sai iha loron kinta (27/01/2022), ho títulu Komunidade Becora Instala Rasik Set-top Box RTTL,E.P, fonte Delegada Aldeia Macoco Maten, Suku Bekora, Martinha Soares.
Ho naran ne’ebé publika husi mídia Hatutan, jornalista www.tempotimor.com halo konfirmasaun kona-ba naran, delegada ne’e hatete, nia rasik mak delegada Aldeia Macoco Mate, maibé nia naran Agostinha la’ós Martinha.
“Sim ha’u hanesan delegada Aldeia Macoco Mate. Deskulpa ha'u-nia naran Agosntinha Soares Moreira, la'ós Martinha Soares”, klarifika nia.
Delegada ne’e mós klarifika katak, iha loron kinta (27/01) ne’e tanba la husu klaru, tanba iha Aldeia refere, primeiru faze ne’e mai 10 de’it ba família 10 maibé seidauk monta, kuandu faze daruak nia 110.
Tanba ne’e, Delegada labele ko’alia fali ba tékniku sira atu halo nusa maibé tékniku sira tuir mai dala ida de’it iha primeiru faze nian 10, mais tuir fali 110 ne'ebé hamutuk 120, ne’e mak foin monta dala ida, hotu kedan.
“Tékniku ne’e la sala, alin ida Ano, sira husi Bekussi sentru, mak mai monta iha ne’e, e ne’e hotu kedas agora ikus mai ne’e mak kala la to’o 100 ida, maibé sira mai ne’e ema sira dodok ne’e, la hela e fora husi aldeia ne'e, sira rona sira mós hakarak mai hatama”, esplika nia.
Delegata mós rekoñese ko’alia informasaun ladun kompletu ba mídia www.hatutan.com, tanba iha situasaun ne’ebé okupadu ho servisu bainhira jornalista to’o iha fatin hodi halo konfirmasaun.
“Buat ne'e ha’u foin to'o mai, tama ho tama, sira (jornalista) na’in-rua buka kedas dehan, buka Xefe suku lahatene xefe suku horisehik laiha fatin, Xefe Aldeia Daralau de'it mak iha, sira naran sa, mais katuas labele fó ninia komentáriu tanba ninia ne'e ha’u lahatene sira atu ba ne'e, entaun tanba ema ne'e nia la fó komentáriu entaun xefe Darlau mak haruka dehan entrevista ha’u de'it ona ba tanba ha’u sei urus ida ne'e, ida ne'eba entaun katuas mós ba tiha postu, sira entrevista ha’u. E ha’u atu husu duni mídia nia naran mais horisehik ne'e intorope barak la halimar entaun ha’u mós haluha tiha husu sira-nia naran, sira na’in-rua mós to'o halai tiha de'it”, esplika nia.
Delegada informa, jornalista sira husu atu hatudu STB ne’ebé sei rai hela, maibé komunidade sira ne’ebé simu la hela iha aldeia laran no laiha tempu atu lori ba to’o benifisiáriu sira-nia fatin.
"Ne'e mak ha’u klarifika hanesan ne'e, xoke sira na’in-rua nia pergunta horisehik ne'e mak ladun klaru, loloos ne'e tékniku ne'e mai monta hira, loloos ne'e sira husu hanesan ne'e para ita bele fó informasaun, sira mai halo ne’e ulun ain de'it, sira na’in-rua ne'e lalais, halai ba ona, ne’ebé husu naran de'it mós laiha. Ha’u mós tenke fó tuir buat ne’ebé mak hatene”, dehan nia.
Tanba ne’e, Delegada esplika la’ós dehan uma-ka’in 10 simu monta ona, maibé simu tan 110 ne’ebé hamutuk 120 mak tékniku sira foin monta dala ida.
“Ha’u dehan ida primeiru faze ne’e hotu kedas, ida segundu ne’e mak seidauk fahe tanba ne’e tékniku sira mai oituan de’it ema ne’ebé mak hatene ne’e, sira fahe ida-idak monta sira-nian hotu”, esplika nia
Iha Vilaverde Uma-ka’in Rihun-ida-resin Simu Ona STB, Hela 23
Xefe Suku Villa Verde Postu Administrativu Vera Cruz, Munisípiu Dili, Abdul Mancoli Arranhado hatete, STB ne’ebé sei rai hela iha Sede Suku hela 23, maibé tékniku hein komunidade sira ba foti atubele monta hotu dala ida.
“Kuaze rihun-ida-resin hothotu simu ona, só hela de’it 23 ne’e, ema ne’e komu ba tiha foho, labarik sira mak tau naran be sira ba tiha, mai atu ba foti mais seidauk foti”, dehan Xefe Suku Vilaverde liuhusi telefone, segunda (31/01).
Ba komunidade sira ne’ebé seidauk foti, fó prazu loron tolu hahú husi loron sesta, segunda to’o tersa iha semana ida ne’e komunidade sira la foti, sei entrega filafali ba kompaña.
Komunidade sira ne’ebé seidauk simu husi aldeia Lemorai, maibé hothotu simu ona no iha loron segunda (31/01) tékniku sira komesa la’o ba monta.
“Tékniku sira, balun seidauk monta ne’e mak horisehik sira ba monta, iha sesta ne’e, no segunda komesa sira la’o ba monta hotu”, informa nia.
Xefe Aldeia Lemorai, Suku Vilaverde, Casamiro de Fatima Hanjam hatete, nia parte informa ona ba komunidade sira ne’ebé iha balun simu ona no balun seidauk iha tempu atubele ba foti STB iha sede suku.
“Benifisiáriu ne’ebé mak atu foti ne’e iha 15, sira seluk simu hotu ona, no to’o ohin loron sira-nian ne’e, tékniku sira monta hotu ona, sira ida seidauk ne’e ha’u fó hatene tiha ona mais la mai foti”, informa nia liuhusi telefone, segunda (31/01).
Iha Suku Vilaverde iha aldeia 1 de Setembro, Gideon, Lemorai, Mate Moris, Mate Restu, Matua, Nopen, Terus-Nain, Virgolosa.
Benefisiáriu iha Suku Madohi Simu Hotu STB
Xefe Suku Madohi, Postu Administrativu Dom Aleixo, Munisípiu Dili, Bernardino de Cristo Ferreira hatete, ba komunidade ne’ebé simu la’ós problema, maibé iha dúvida de’it katak, tanba saida mak povu balun simu, povu seluk la simu, maibé ida ne’ebé mak simu mós iha momentu ne’e ho inisiativa atu hatan ba situasaun ne’e.
Ho razaun ne’ebé esplika ba komunidade sira katak Estadu liuhhusi nia Governu la’ós taka matan maibé kbi’it mak dala ruma lahanesan, ne’ebé iha ona simu uluk, no ida ne’ebé mak seidauk simu sei iha planu segundu faze, tanba ne’e barak mak simu, no barak mak monta ona, no balun seidauk monta.
“Iha momentu ne’e depois de simu tiha, tékniku sira atu hadi’a, tékniku sira mak pasang maibé seidauk pasang, entaun momentu ne’e ita preokupadu ho covid-19 ka la’e, tanba ne’e mak sira labele pasang e sira ne’ebé mak hatene pasang ne’e sira uza tiha ona,”
Maibé foin dadauk tékniku sira mós ba filafali check, no Xefe Suku dehan tenke mai ho xefe aldeia sira para atu check filafali, STB ne’ebé komunidade simu uza ka la’e?.
“Iha ne’e laiha ida mak atu rai hela iha ne’e, tanba momentu ne’e, so ha’u mak hanesan dalan de’it mais, ha’u lansung transfer ba xefe aldeia sira, para aldeia ida-idak mak simu, e sira ne’ebé mak la simu ne’e ita tau ba planu, sira aprezenta reklamasaun entaun prontu ita atende de’it sira-nia reklamasaun”, esplika Xefe Suku Madohi.
Xefe Aldeia Naroman, Suku Madohi, Alberto Gomes esplika, STB iha aldeia Naroman hamutuk 500, maibé uma-ka’in iha Naroman la to’o 500 mak fahe 100 ba Loron-Matan, 100 ba 7 Dezembru, 85 fó ba Beto-Leste, tanba ne’e hela ho 215, ne’ebé totál hamutuk 500.
“Ba Naroman ami hetan 215, balun sira monta hotu ona, balun sira sei konfirma atu mai monta, loloos ohin ha’u atu bolu sira, mai ne’e labele ba Naroman de’it, harauka sira check tok lai iha 7 dezembru, Loron-Matan no Beto-Leste apakah hotu on aka la’e, se hotu entaun ita mai ne’e buka sira ne’ebé mak seidauk ne’e bele monta. Ida sira ne’ebé mak hotu ne’e tékniku sira mak monta duni”, klarifika nia.
Ba Suku Madohi iha Aldeia Naroman, Loron-Matan, 7 de Setembro, Beto-Leste, Rosário, Terra santa, Beto Tasi, Anin-Fuik.
Komunidade 102 iha Fatuhada Seidauk Simu
Xefe Suku Fatuhada, Postu Administrativu Dom Aleixo, Marcelino Soares hatete, dadauk sira ne’ebé mak seidauk simu husi aldeia Zero-3 hamutuk 65, aldeia zero-2 hamutuk 15, aldeia Zero-1 hamutuk 22, no totál hamutuk 102.
“Ema 102 mak seidauk simu ne’e, e ema la’ós lakohi, ema simu tiha mak tékniku la mai pasang no la mai hatama programa e lori filafali mai, se mak atu sala, e xefe aldeia sira halo tiha nia totál hotu lori mai ha’u asina tan tiha, dehan katak simu hotu, afinal ema lori filafali mai hatama tanba tékniku sira la ba halo instalasaun”, dehan nia iha kna’ar fatin Fatuhada, segunda (31/01).
Tanba Komunidade sira simu iha loron 9-10, fulan-outubru tinan 2021, falta aldeia 04 ho 05 seidauk lori mai tanba sei iha ne’eba hela, ida ne’e mós ema lori filafali mai hatama hela tanba tékniku sira la mai.
Xefe Aldeia Zero I, Suku Fatuhada Angelinho Borges dos Dores hatete, antena agora dadauk iha hela sede suku, maibé husi antena na’in ne’e mak seidauk ba foti, tékniku sira mak fahe iha sede suku la’ós ba aldeia Zero I, so aldeia 04 ho 05 mak lori ba sira-nia aldeia maibé to’o agora seidauk hatene.
“Husi ami aldeia zero 1 nian, ne’e husi tékniku sira mak fahe duni iha sede suku, balun seidauk simu, balun iha interese ne’e mak simu, balun laiha interese lakohi atu simu tanba antena ho resiver ida ne’e sira-nia programa iha rua ho tolu de’it, ne’e mak sira barak lakohi simu ne’e, be ida dehan balun simu depois lori filafali ba ne’e laiha ida”, esplika nia liuhusi telephone, segunda (31/01).
Momentu ne’e komunidade sira rasik mak ba simu iha sede suku, no tékniku kompaña sira mak ba bolu naran, entaun komunidade sira tama ba simu, no sira ida seidauk simu ne’e sira mak lakohi duni, aleinde sira ne’ebé mak simu tiha ona ne’e, balun monta no balun lakohi monta tanba de’it programa Xina nian de’it halo komunidade sira mós laiha interese atu monta.
“E agora dadauk ne’e kompaña na’in ho Estadu mai konfirma filafali hela, e agora entrega lista para sira ne’ebé lakohi foti entrega filafali ba kompaña”, dehan nia.
Xefe Aldeia Zero II, Suku Fatuhada, Joanina dos Santos Ataide hatete, iha komunidade lubuk ida mak seidauk hetan, tanba balun rejista foun kuaze 100 Kepala Keluarga (KK) mais ne’e lista naran hatama ona, sasán seidauk distribui.
“Balun la uza, sim, balun ne’e sira mak lakohi uza duni, no iha ekipa ida husi maluk sira fahe antenna ne’e, sira mai monta duni, mais depois tékniku fila, tanba sira nonton tiha ona mais la kona sira-nia laran be sira la uza, hasai tiha”, esplika nia liuhusi telefone, segunda (31/01).
Tanba ne’e, komunidade sira rai de’it iha sira-nian uma, la fó fila ida, maibé ida rejistu ona depois lakohi simu ne’e hamutuk 32 Kepala Keluarga (KK).
“Sasan ne’e tékniku sira ba monta tiha depois sira balun hasai tiha fali, balun konsege uza e balun la’e, hasai filafali”, esplika nia.
Autoridade Lokál Kontente Komunidade Simu STB Gratuita
Autoridade Lokál liliu Xefe Suku Komoro, Postu Administrativu Dom Aleixo, Eurico de Jesus informa, nia parte sente kontente komunidade sira simu Set Top Box ho gratuita, maibé kona-ba instalasaun seidauk iha ema ida mak hato’o informasaun ba xefe suku.
Tanba ne’e tenke kuidadu buat ne’ebé estadu fó ho gratuitu, bainhira la hatene presiza konsulta parte tékiniku sira ne’ebé fó atubele esplika kona-ba tékniku nian.
Ba populasaun iha suku Komoro rasik iha aldeia hamutuk 14, ho uma-ka’in rihun-14, ne’ebé iha rihun 8-resin mak simu ona STB.
“Ha’u hatete ona, sira seidauk fó informasaun ruma mai suku, dala-ruma xefe suku la’o mak rona fali ema dehan katak buat ne’e ami balun uza e balun la uza, e la uza tanba saida ne’e kan ami la hatene”, dehan nia kna’ar fatin Sede Suku Komoro, segunda (31/01).
Xefe suku kontente tanba iha ema mak fó sasán ona ba ninia povu ne’e simu ho liman-rua tanba ne’e ema mak fó, la’ós komunidade mak sosa, bainhira ema fó ona atu di’ak ka at ne’e rekoiñse sasán ne’ebé mak ema fó mai.
Tékniku DEII Konfirma Lista Benefisiáriu STB
Tékniku Kompaña Dili Eternal Innovation Information (DEII), na’in-haat ba konfirma lista Benifisiáriu Set-Top Box iha Sede Suku Fatuhada, hodi haree STB ne’ebé seidauk instala.
Tékniku DEII, Gerson Amaral esplika, momentu fahe tékniku sira aviza ona ba xefe Aldeia ida-idak atu viza ba nia populasaun atu simu, tanba durasaun ida fahe ne’e target loron ida de’it.
“Agora to’o tiha kalan komu sira la mai simu hotu, entaun ami entrega lista foto kopia ba xefe aldeia sira atu identifia tuir sira-nia komunidade sira, kada aldeia hodi bele mai simu sasán (Set Top Box) iha sede suku”, dehan nia hafoin konfirma lista benifisiáriu ho Xefe Suku Fatuhada, segunda (31/01).
Maibé kona-ba instalasaun ne’e tékniku sira tun ba uma-ka’in ne’ebé simu ona iha semana ida suku ida hodi kobre, maibé teniku sira la konsege tama uma balun ne’ebé sira la’o liu dala rua ka tolu hodi bolu uma-na’in atu loke odamatan ba halo instalasaun, maibé odamatan taka no laiha ema mak tékniku sira la’o liu.
“Kona-ba instalasaun ne’e tékniku sira tun mai, balun mós dehan hanesan ne’e, ita fahe tiha ona’ ka la’e, semana ida iha suku ida no semana iha suku ida hanesan ne’e, maibé sira mai iha ne’e kada ves ho problema dehan uma ida ka rua ami liu dala-rua dala-tolu mós odamatan taka hela deit, ne’ebé sira la liu de’it. tanba iha uma ida ita bolu-bolu ba la sai entaun sira la’o liu de’it”, esplika Ge
Ba informasaun ne’e hotu Asesor Tékniku Ministériu Asuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosiál (MAPKomS), Graciano Pires dos Santos klarifika katak, nia parte mak hola responsabilildade liliu hetan nomeasaun husi Ministru atubele haree no akompaña prossesu ba Set Top Box/Dexodificador iha Munisípiu hirak ne’ebé mak atu halo instalasaun.
Tanba ne’e, pilotu ba Munisípiu sira ne’ebé identifikadu hanesan Dili, Likisá, Ermera iha Postu Kailaku, Munisípiu Aileu iha Postu Laulara, nomós iha Munisípiu Bobonaro iha postu Kailaku.
“Agora ita haree iha mídia sira, maluk sira fó sai katak iha Manatutu mós iha ne’e ha’u dezmente ida ne’e laloos”, dehan nia.
Iha primeiru Munisípiu Manatutu seidauk iha tore transmitór tanba ne’e seidauk halo ba ne’ebá. Ba segundu, hanesan tékniku, servisu liubá tékniku, karik iha problema tékniku sira ne’ebé levanta iha públiku, presiza halo klarifikasaun.
Tanba ne’e, projetu ida nene’e la’ós projetu Governu Timor-Leste nian mesak, projetu ida ne’e projetu kooperasaun entre Governu rua, Xina ho Timor-Leste.
“Agora Governu Xina sira mak instala hotu sasán sufistikadu sira ne’ebé mak ita hotu hatene katak, ita Timor-Leste labele halo, maibé ita-nia parte mós ita halo buat balun, relasiona ho asuntu tékniku, ne’e mak ita apoiu hodi halo instalasaun, tanba ne’e Governu tau osan para bele halo instalasaun, mais ida ne’e ha’u labele ko’alia tanba ida ne’e asuntu polítiku de’itl”, hatete nia.
STB 30.004 Preparadu Fahe ba Komunidade
Asesor Tékniku Ministériu Asuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosiál (MAPKomS), Graciano Pires dos Santos mós esplika, Munisípiu sira hanesan Dili, Likisá, Ermera iha Postu Kailaku, Munisípiu Aileu iha Postu Laulara, nomós iha Munisípiu Bobonaro iha postu Kailaku, instalasaun hahú ona iha munisípiu sira ne’ebé mak halo instalasaun ho totál 30.004, Governu Xina oferesse 31.500 set top box/dexodificador.
“Iha primeira faze ita presiza de’it identifika 30.000 set top box atu halo instalasaun ba uma-ka’in sira ne’ebé iha televizaun. Propriamente iha Dili, ha’u hakarak hatete iha ne’e, iha Dili ho totál 23.244, uma-ka’in mak hetan”, informa nia.
Ho ida ne’e, Graciano dezmente ho informasaun ne’ebé publika bazeia ba dadus ne’ebé mak fó sai husi mídia katak suku balun iha Dili laran ne’e maioria seidauk halo instalasaun, laloos.
Hanesan ezemplu iha suku Fatuhada, iha ne’ebá totál uma-ka’in iha 1.402 mak hetan asesu ba instalasaun STB. Nune’e idetifika informasaun husi autoridade lokál katak família balun mak ladun satisfas ho programa ne’ebé mak iha.
Tanba iha komunidade sira-nia uma, iha ona Televizaun ETO, K-vision, Indo-Vision, maibé lori ida ne’e, komunidade sira hatete, iha programa ne’e kanál Xina nian de’it mak barak, ho ida ne’e halo sira la satisfas lori fali STB ba sede suku.
“Siknifika saida, instalasaun ita halo tiha ona, nia kala akompaña nia programa ne’e ladun kona nia laran, nia hakarak lori fila, mais ida ne’e ita fó gratuita, Governu Timor-Leste ho Governu Xina oferese gratuita”, espliknia.
Iha primeira faze ne’e parte ida análiza simulasaun ba signal, siknifika saida, tore ne’ebé mak hari’i tiha ona ne’e, tau transmitór sira ba atubele transmite ninia signal mesak.
Tanba ida ne’e, primeru dehan programa pilotu ne’ebé presiza halo duni ho di’ak, atu nune’e bele hakat ba segundu faze, siknifika saida mak mosu iha pilotu ne’e, problema sei mosu barak liu, maibé problema sira ne’e sei la husik iha nafatin, atu iha faze tuir mai problema sira ne’e bele bele solusiona.
Maibé sei iha responsabilidade tanba kompaña ne’ebé mak servisu ne’e sira kontinua haree hela, sei to’o fulan-ab2022ne’e. Bainhira mídia sira fó sai dehan katak buat sira ne’e lala’o hotu, laloos.
“Agora ha’u lori fali ba Suku Vilaverde, iha suku Vilaverde ne’e ita halo ona instalasaun no distribuisaun ne’e ba 1.335 uma-ka’in, identifika 23 set top box mak tau hela iha sede suku, tanba husi aldeia ida naran Lemorai ne’e iha Suku Vilaverde ne’e mak seidauk mai foti, sé nia seidauk mai foti, sala ne’e sé nian, entaun tenke iha uma-na’in para depois bele lori sasán ne’e ba monta, sé uma-na’in laiha ita ba monta iha ne’ebé”, dehan nia.
Maibé tékniku sira dadaun ne’e tun hotu ba baze ona, haree katak ida ne’e problema ki’ik, tanba haree husi 1.335 ho 23 de’it mak sei iha hela, problema ne’e labele jeneraliza katak maioria ne’e seidauk asesu.
Iha ne’e mós esplika kona-ba Suku Bekora, ne’ebé instalasaun iha 2.309, nia problema iha aldeia ida, aldeicocokoko Mate, maibé tékniku sira husi kompaña monta hotu, iha uma-ka’in ida ka rua mak seidauk monta, tanba tékniku sira liuhusi uma atu monta maibé uma na’in laiha.
Tanba uma ne’ebé mamuk tékniku sira labele hein, no tenke kontinua servisu, maibé autoridade lokál bele halo komunikasaun ho tékniku sira kuanndu uma-na’in iha ona, bele komunika sira atubele halo instalasaun, maibé labele laran taridu ba maluk sira ne’ebé mak seidauk instala karik, kompaña sei la’o hela to’o fulan-abril, maibé ne’ebé ebe de’it naran sa bele mai.
“Dala ida tan ami dezmetotál tal ba notísia ne’ebé mak fó sai maibé hanesan part ba aba kontrolu sosiál obrigadu barak mós ba mídia Hatutan tanba bele halo Dilizensian ba asuntu ida ne’e. Ba tékniku seidauk mai, tanba ne’e mak ha’u haree iha mídia Hatutan ninian, nia mensiona buat barak iha ne’ebá maibé ha’u lee husi parte tékniku nian tanba ne’e mak ha’u bele halo klarifikasaun ba ida ne’e”, dehan nia.
Tanba haree mídia Hatutan halo espekulasaun iha públiku maka’as hanesan aprezenta ona faktu balun ne’ebé tuir lei, no haree husi parte juridiku nian hanoin seidauk sufisiente.
Ho ida ne’e nia esplika, kompaña ne’ebé halo servisu ne’e mak kompaña Dili Eternal Innovation Information, projetu akordu hahú iha tinan 2019, no 2020 tékniku sira hahú, iha tinan 2021 halo instalasaun set top box.
“Hau hakarak hatete iha ne’e, instalasaun Set Top Box ne’e komponente ki’ik ida husi projetu Dijital Teresterial Multimedia (DTMB) depois ne’e komponente ki’ik ida, e komponente sira boot ne’e mak saida-saida, ne’e mak ita hari’i tranórores sira buat sira hanesan ne’e tau iha ne’ebá, ita mós iha Server ida iha ne’ebá, atubele transmite sira ne’e sai”, afirma nia.
Asesor ne’e hatete, iha instalasaun iha buat rua importante Hardware installation nomós Software installa,tion tanba Hardware installation mak halo instalasaun ida fíziku no software installation, ne’e sensitivu oituan, tanba iha ne’ebá tau ema nia naran, ema ninia númtelefonepone, buat hotu iha ne’ebá.
“Ita labele bosok, balun kuandu naran saida ne’e aban bainrua sei iha server iha RTTL,ep bele kontrola, nunele fasil atu konntrola husi ne’ebá kuandu, ezemplu karik ita ba naran saida ruma bele kontrola husi ne’ebá, liliu programa ka ema sira ne’ebé atu asesu”, dehan nia. (*)
