“Rekomenda ba autór husi vídeo ne’ebé fó sai iha youtube, se hakarak hetan rekoñesimentu nu’udar jornalista profisonál, di’ak liu halo cross-check ba faktu sira, molok halo publikasaun tendensiozu hodi hamosu konfuzaun iha públiku”, deklara Koordenadór Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste, Rui Maria de Araújo, liuhusi Zoom Conference, Sesta (26/03).

Rui esplika vídeo ida sirkula iha Youtube, aprezenta Daniela Anin ninia deklarasaun, deklarasaun husi ninia parseiru, nomós deklarasaun husi viziñu balun. Sira hotu ninia deklarasaun ko’alia kona-ba buat ne’ebé akontese duni husi loron 2 to’o 19 fulan-marsu tinan 2021.

Maske, sira ida-idak relata sira-nia esperiénsia rasik, iha Baukau, iha fatin kuarentena Novo Horizonte, Metiaut, Dili, iha BTN 2 Aldeia Terra Santa, Suku Madohi, no mós iha kuarentena Tibar, tuir sira ida-idak ninia persesaun no interpretasaun.

Iha ambitu liberdade espresaun ema ida-idak nian, respeita. Maibé, hakarak hato’o ba publiku faktu sira ne’ebé mak Daniela Anin, hela iha BTN 2, aldeia Terra Santa, halo viajen ba Baukau iha loron 1 fulan-marsu. No iha loron 2 fulan-marsu, viziñu sira informa autoridade katak sira deskonfia Daniela halo viajen husi Indonézia. Loron ne’e kedan, ekipa saúde nian foti ninia amostra, haruka mai test iha Dili.

Iha loron 3 fulan-marsu, hetan rezultadu husi teste PCR, maibé laboratóriu nasional saúde (LNS) hakarak halo konfirmasaun, no husu ekipa saúde Baukau atu repete fali nia test. Iha loron 4 fulan-marsu konfirmadu katak ninia rezultadu pozitivu, maibé iha faze rekuperasaun.

“Ida ne’e signifika, nia hetan infesaun pelu menus semana rua ka semana 3 ba kotuk, maizoumenus entre dia 4 to’o dia 11 de Fevereiru. Ida ne’e signifika mós katak husi maizoumenus dia 18 de Fevereiru mai oin, nia bele hada’et-tutan hela moras ne’e ba ema seluk, sem nia rasik hatene, tanba nia la hatudu sintomas, ka asintomátiku. (Husi dia 7 de Marsu hahú deteta kazu lubuk ida iha duni viziñu sira ne’ebé hela besik Sra Daniela)”, esplika Rui.

Tuir medida prevensaun no mitigasaun ba Covid-19 ne’ebé adopta mundialmente, primeiro, Daniela tenke ba kuarentena. segundu, ema hotu ne’ebé iha kontaktu-besik ho nia tenke halo teste, no tenke ba kuarentena.

“Tanba ne’e mak sira-nian 11 husi Baukau, no sira-nain 8 husi BTN2, aldeia Terra Santa, iha kedan dia 4 de Marsu, foti hotu kedas sira nia amostra, no lori sira ba kuarentena iha Novo Horizonte, no iha Tibar. Objetivu hatama sira iha kuarentena atu observa, no halo test, hodi nune’e prevene se sira lori hela duni karik virus ne’e, sira sei la dada’et-tutan ba ema barak-liu”,dehan.

Rui hatete, felizmente, durante loron 14 iha kuarentena, sira nafatin negativu to’o sira fila ba uma. Maibé Faktu seluk, no importante, ne’ebé Daniela ho ninia parseiru Adolfo, la temi iha sira-nia deklarasaun iha vídeo ne’ebé sirkula.

“Ha’u rasik telefona ba Sra Daniela, iha dia 4 de Marsu, maizoumenus tuku 5 loraik, halo pergunta balun kona-ba ninia istória viajen, no esplika rezultadu laboratóriu, esplika mós medida sa ida mak sei foti, hanesan temi ona iha leten. Sra Daniela rasik, fo’o Sr Adolfo nia númeru telefone, hafoin ha’u ko’alia ho Sr Adolfo. Nia rasik hateten, nia mak lori Sra Daniela ba sae bis iha Belora. Ha’u husu kona-ba ninia servisu, servisu ho se, ema na’in hira, hafoin Sr Adolfo fo’o númeru telefone motorista karreta saneamento ho naran Augusto Almeida da Costa. Hafoin ko’alia tiha ho Sr Adolfo, ha’u ko’alia kedas ho Sr Augusto Almeida. Ha’u esplika ba Sr Adolfo, nune’e mós ba Sr Augusto Almeida katak, tanba deteta virus Covid-19 iha Sra Daniela, tuir medida prevensaun no mitigasaun, husu sira-nia kolaborasaun, atu halo mós test, no lori lai sira ba kuarentena”, esklarese Rui.

Iha loron 5 fulan-marsu, kontaktu Daniela iha Novo Horizonte, no Adolfo iha Tibar, husu-tuir sira-nia kondisaun, no esplika ba sira nesesidade atu hela lai iha kuarentena to’o iha ona serteza katak sira la reprezenta risku atu hada’et-tutan virus ba ema seluk.

Rui esplika durante kuarentena sira-nian 19 la hetan tratamentu ai-moruk espesifiku tanba, primeiru durante iha kuarentena, la deteta virus iha sira nia isin, segundu tanba sira la hatudu sintomas.

Dala ida tan, iha kazu sira nain-18 ne’ebé temi iha vídeo, autoridade saúde deside atu lori sira ba kuarentena, tanba sira ne’e kontaktu-besik ho kazu pozitivu Daniela. Lori sira ba kuarentena nu’udar medida prevensaun, atu karik mak sira pozitivu, sira labele hada’et-tutan ba ema seluk.

“Imi bele, tuda profisionãl saúde sira, imi bele dezakredita profisionál saúde sira liuhusi publikasaun tendensiozu sira hanesan ne’e, maibé ami sei la hakiduk, tanba ami-nia misaun mak buka-tuir ema hotu ne’ebé pozitivu, izola sira, buka-tuir sira-nia kontaktu- besik, tau sira iha kuarentena, halo tes ba sira, hodi nune’e moras ne’e labele da’et-tutan ba ema barak-liután”, afirma Rui. (*)