"Ha'u hanoin abandona ne'e la'e, abandona ne'e husik mamuk tiha kedas, ema servisu iha ne'eba nia lista prezensa xefe suku, xefe aldeia mak asina, sé komunidade balun dehan abandona dala ruma sira la hasoru malu, pesoal ba komunidade la mai, komunidade ba fali pesoal saúde laiha, entaun duun malu fuik nian, ne'ebé ita fó sala ba malu, maibé ami hatene ema iha mak lista prezensa xefe suku, xefe aldeia asina lori mai", dehan nia iha kna'ar fatin Reamare, Sesta (06/01).
Tanba iha tinan-2017 Ministru Administrasaun Estatál no Ministra Saúde halo ona konkordansia fó kompeténsia ba Autoridade Suku hanesan Xefe Suku no Xefe Aldeia tau matan liuhusi asina lista prezensa pesoal saúde ne'ebé destaka iha kada postu saúde hafoin bele entrega relatóriu fulan nian ba diresaun servisu saúde Munisípal.
"Akordu ne'e halo tiha ona iha tinan-4 liuba, iha 2017 kedas, pesoal ne'ebé halo servisu iha postu saúde, xefe suku, xefe aldeia sira rasik mak servisu hamutuk, atu ba fatin ruma latama servisu fó hatene ba lideransa komunitáriu, iha fallansu ita sempre fó xamada, fó hanoin, la tama servisu ne'e tanba saida, ho razaun saida", nia afirma.
Antes ne'e, Komunidade Suku Makalaku mós husu hakarak pesoal saúde hela permanente iha postu saúde, tanba medida postu saúde luan, maibé depende fali ba autoridade komunitáriu nia kordenasaun ho xefe sentru saúde kelikai, nune'e bele responde kondisaun ne'ebé iha.
Tuir servisu ne'ebé iha, pesoal sira kolloka ba postu saúde maioria pesoal la kompletu, postu saúde balun iha pesoal na'in-ida, balun iha ema na'in-2 no mós balun iha ema na'in-3 hodi fó asisténsia ba komunidade sira, maibé hela fatin ba pesoal saúde sira sei sai difikuldade.
"Planu atu halo, mais depende ba orsamentu husi Munisípiu husi Nasionál, tinan-tinan ita halo hela planu harii fasilidade kompleta ho uma ba pesoal, maibé difisil oituan", nia informa
Alende ne’e, durante semana ikus tinan-2022 no semana dahuluk tinan-2023 nian mós difikulta pesoal saúde sira atu ba ateden komunidade iha Suku Makalaku, tanba udan no anin halo estrada konsidaun aat, nune'e difikulta transporte.
"Transporte iha fasilidade balun iha, balun laiha, balun iha mais motorizada ida de'it, ba de'it mediku ida, parte balun ema na'in-2, na'in-3 laiha motorizada nia buka maneira to'o iha fatin atendementu", nia hatete
Entretantu, Munisípiu Baukau iha postu saúde 30, sentru saúde 9, ho totál pesoal saúde hamutuk 354.
Antes ne’e, komunidade husi Suku Makalaku, Domingos Freitas kestiona pesoál saúde ne’ebé destaka iha postu saúde Makalaku, tanba dalaruma komunidade sira moras atu halo tratamentu, maibé peso’al saúde laiha fatin. (*)