Tempotimor (Díli) – Atu bele promulga alterasaun lei númeru 3/2014, kona-ba ezisténsia Rejiaun Administrativu Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) no Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEESM) Prezidenti Repúblika (PR) hein desizaun husi tribunál.
Deputadu Bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasionál, Joaquim Dos Santos Borluli hatete lia ne'e ba jornalista iha Parlamentu Nasionál, Tersa (06/08/19). “Prezidente Repúblika husu ona tribunál atu haree konstitusionalidade ba alterasaun lei refere. Ida ne'e hotu mak PR bele promulga ka veta,” nia esplika.
Tuir Joaquim, PR kumpri ona ninia knaar konstitusionál. Iha prosesu lejislasaun komum, kualker lei tama iha meza prezidensia. PR sei uza ninia kompetensia bazeia ba lei ne'ebé fó atu halo fiskalizasaun. Fiskalizasaun konstitusionalidade.
Joaquim akresenta, bainhira PR iha dúvida ba artigu ne'ebé Parlamentu Nasionál dekreta, mak PR husu tribunál haree nia konstituisionalidade. "Dezde ke PR dúvida ho artigu ne'ebé PN dekreta, dehan katak iha tendensia ba viola prinsípiu konstitusionál. Nia iha obrigasaun ida mak husu fiskalizasaun ba tribunál para tribunál bele pronunsia molok PR promulga," tenik Joaquim.
Deputadu opozisaun ne'e dehan, molok tribunál pronunsia rezultadu fiskalizasaun ba pedidu husi PR, tribunál tenke konfirma mós ho PN.
"Molok tribunál atu halo pronunsiamentu kona-ba pedidu Prezidensia Repúblika nian, tribunál mós iha obrigasaun tenke konfirma mai PN hanesan orgaun lejisladór, atu fó nia opiniaun no pareser. Depois, pareser PN fó para sira bele deside," Joaquim hatete.
Kona-ba desizaun tribunál bele a favór pedidu PR nian bele mós pedidu PN nian? "Desizaun bele a favór ba pedidu PR nian, bele mós a favór ba PN. Depende ba substánsia. Se substánsia lei ne'e kontra konstituisaun hakarak ka lakohi tribunál sei deklara inkonstitusionál. Kuandu deklara inkonstitusionál, lei ne'e labele hetan promulgasaun," deputadu ne'e esplika.
Lei RAEOA no ZEESM ne'ebé PN altera mak lei númeru 3/2014 artigu 19 no artigu 21, kona-ba kompetensia PR nia hodi fó pose ba Prezidente Autoridade RAEOA-ZEESM no kona-ba ezistensia RAEOA-ZEESM.
Lei númeru 3/2014 ne'e PN halo alterasaun iha loron 8 to'o 10 Jullu 2019 liuhosi debate iha jeneralidade, espesialidade no final global ho votus a favór 34 kontra no abstensaun zero.